معرفی ساز هارمونیکا یا ساز دهنی

نام دیگر ساز دهنی هارمونیکا بوده است و در دسته‌ی ساز‌های بادی با زبانه‌ی آزاد قرار دارد. یک زبانه از جنس فلز دارد که با ارتعاش آن صوت تولید می‌شود. 

برای آشنایی با دیگر سازها مطلب زیر را مشاهده نمایید:

تاریخچه

سازدهنی یا هارمونیکا یک ساز بادی است که صدای آن در اثر عبور جریان هوا تولید می‌شود و در خانوادهٔ سازهای زبانه آزاد قرار میگیرد.با هارمونیکا میتوان بیشتر سبک‌های موسیقی از جمله بلوز، راک، جاز و … را اجرا کرد.

حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد در چین سازی با زبانه‌های چوبی وجود داشته است که از لحاظ ویژگی‌های ظاهری و صدا شبیه به سازدهنی بوده است. به این خاطر است که بیشتر منابع، کشور چین را مبدأ سازدهنی می‌دانند.
درواقع چینی‌های باستان نوعی سازدهنی با زبانه‌های چوبی داشته‌اند و موتسارت قطعه‌ای برای سازدهنی شیشه‌ای (سازی کاملاً متفاوت تشکیل شده از یک سِری قطعه شیشه‌های کوک شده) نوشت.
ولی بعضی منبع های دیگر تاریخچه‌ی هارمونیکارا را به کشور‌های اروپایی به ویژه آلمان ربط داده‌اند. به مرور این ساز تکامل پیدا کرده و به وسیله مهاجرین آلمانی به ایالات متحده و سپس در سراسر جهان گسترش یافت. کوچک بودن و نوای دلنشین ساز دهنی سبب محبوبیت سریع آن در بین مردم شد.
سازدهنی یک زبانه از جنس فلز دارد که با ارتعاش آن صدا تولید می‌شود. یک سر این زبانه به بدنه‌ی ساز وصل شده و سر دیگرش آزادانه حرکت می کند. جنس صوت سازدهنی به ساز آکاردئون نزدیک است؛ به همین خاطر گاهی اوقات تشخیص صدای سازدهنی با آکاردئون سخت به نظر می‌آید. در واقع روش تولید صدا در آکاردئون و سازدهنی شبیه یکدیگر است. هارمونیکا سریع در بین مردم طرفدار پیدا کرد به ویژه در بین سیاه پوستان آمریکا. نوازندگان سیاه پوست از صداها و صوت های طبیعت و محیط پیرامون خود مثل صدای پرندگان، جنگل، جانوران، قطار و… ایده گرفتند و سبک‌های نو و جدید‌ی را در نواختن سازدهنی ابداع و ارائه کردند.
از دیگر سازهای این خانواده می‌توان به ملودیکا (Melodica)، کنسرتینا (Concertina) و آکاردئون (Accordion) اشاره کرد.

انواع سازدهنی

سازدهنی دیاتونیک (Diatonic) که ‌اکنون می‌شناسیم، در آلمان و در اوایل قرن نوزدهم ساخته شده‌است. این ساز توسط مهاجرینِ ترک‌کنندهٔ آلمان، به ایالات متّحده و بریتانیای کبیر برده شد و در اواسط قرن نوزدهم، در کل جهان، نواخته می‌شد.
سازدهنی کروماتیک (Chromatic)، در سال ۱۹۱۸ ساخته شد و به دلیل اینکه شامل هر دوازده نیم‌پردهٔ گام کروماتیک است،این امکان را می‌دهد که آهنگ کاملتری را بنوازید؛ مثل قطعه‌های جاز و کلاسیک,و برای نوازندگی هم تا حد زیادی کاملتر است.
مدل ۱۶ سوراخه سازدهنی کروماتیک،دارای ۴ اکتاو کامل برای اجرای قطعات است که میتوان هر قطعه ای را با آن نواخت.
هارمونیکا را میتوان به راه های مختلفی طبقه‌بندی کرد ولی اگر سازدهنی‌های بیس (Bass) و کورد (Chord) را در نظر نگیریم، سازدهنی‌هایی که اکثراً برای نواختن سولو (Solo) استفاده می‌شوند را در یک طبقه‌بندی کلی میتوان به 2 گروه اصلی تقسیم کرد:
۱.سازدهنی‌های دو زبانه‌ای Double Reed(ed) Harmonicas
در این نوع هر سوراخ سازدهنی فقط با عمل دمش یا مکش به صدا در می آید و در هر سوراخ 2 زبانه وجود دارد. به همین دلیل ، هر نتی که با عمل دم/دمش (Blow) یا بازدم/مکش (Draw) به صدا درمی آید ، نتیجه ارتعاش همزمان 2 زبانه است.
سازدهنی های اکتاو (Octave) و ترمولو (Tremolo) از این گروه هستند.

سازدهنی های اکتاو دو زبانه که در بالا اشاره شد با یک اکتاو فاصله نسبت به یکدیگر کوک می شوند و در نهایت زمان نواختن هر دو زبانه با هم به ارتعاش در می آیند و صوت همه نت ها به حالت یک فاصله هشتم یا اکتاو تولید می شود.

سازدهنی های ترمولو دو زبانه با اختلاف کمی در فرکانس (در حد چند cent ) نسبت به یکدیگر کوک شده اند. در زمان نواختن هر دو زبانه با هم مرتعش میشوند و صوت حاصل کیفیتی دوگانه دارد که اصطلاحاً Tremolo Effect گفته می شود و در دیگر سازهای زبانه آزاد (Free Reed Instruments) مانند آکاردئون هم وجود دارد.

۲.سازدهنی‌های تک زبانه‌ای Single Reed(ed) Har
در این نوع سازدهنی ها هر نتی که با عمل دم/دمش (Blow) یا بازدم/مکش (Draw) به صدا درمی آید ، فقط نتیجه ارتعاش یک زبانه است.
سازدهنی های دیاتونیک (Diatonic) و کروماتیک (Chromatic) از این نوع هستند.
هر سوراخ سازدهنی های دیاتونیک دارای 2 زبانه است که هر کدام از آنها تنها با عمل دمش یا مکش صدا تولید میکند.رایج ترین نوع آن,نوع ماژور (Major) است که از نت های گام دیاتونیک ماژور در آن استفاده می شود و در حالت معمو

ل غیر از این نت ها ، نت دیگری را نمیشود با آن اجرا کرد.ولی با کمک تکنیک هایی مثل Bending و Overbending می شود دیگر فاصله ها و نت های متعلق به گام کروماتیک را هم با آن اجرا کرد.

در حقیقت نوازنده بزرگی مانند Howard Levy می تواند با یک هارمونیکای دیاتونیک کلید C (که به شکل مناسبی برای اجرای تکنیک Overblow تنظیم شده باشد) آهنگ ها را در هر گامی که بخواهد اجرا کند و در واقع سازدهنی دیاتونیک را شبیه سازدهنی کروماتیک بنوازد. Howard Levy این موضوع را در فیلمی آموزشی به نام Out of The Box بسیار خوب نمایش داده است به نحوی که 12 آهنگ را در 12 گام مختلف و در سبک های متفاوت و فقط با یک سازدهنی (در گام یا کلید C ) اجرا می کند.

سازدهنی های کروماتیک شبیه 2 سازدهنی دیاتونیک هستند که در کنار یکدیگر قرار گرفته اند و با فشار دادن یا رها کردن یک میله فلزی که اسلاید نامیده میشود, در هر لحظه یکی از آنها فعال می شوند. ساختمان آن جوری طراحی شده که هر سوراخ آنها دارای 4 زبانه است : 2 زبانه مسئولیت تولید نت های معمولی (بدون فشردن اسلاید) را دارند و 2 زبانه دیگر نت های کروماتیک را ایجاد می کنند (که نیم پرده بالاتر از نت های معمولی هستند) و با فشردن اسلاید فعال می شوند.

از دیگر تفاوت های سازدهنی کروماتیک و دیاتونیک این است که سازدهنی کروماتیک دارای یک سری دریچه (Valve) معمولا از جنس پلاستیک یا تفلون است که روی زبانه های فلزی قرار می گیرند و با کم کردن جریان هوای غیر ضروری از روی زبانه های فلزی ، تولید صدا در سازدهنی را آسان می کنند. به همین دلیل این دریچه ها را اصطلاحاً “بادگیر” (Windsaver) هم می گویند.

درواقع انواع مختلف هارمونیکا و سبک هایشان شامل موارد زیر میشود:
•سازدهنی ترمولو و اکتاو: سبک‌های Folk و Pop
• سازدهنی دیاتونیک: سبک‌های Blues, Country, Rock, Irish, Folk و Pop
•سازدهنی کروماتیک: سبک‌های Classical, Jazz, Irish و Pop
•سازدهنی بیس و کورد: سبک‌های Classical و Pop البته بیشتر به حالت گروه نوازی

نوازندگان هارمونیکا

لری آدلر(کلاسیک)
تاملی رایلی(کلاسیک)
ژان توتس تیلمانز(جَز)
فرانز اشمل(هارمونیکای کروماتیک)
هاوارد لیوی(هارمونیکای دیاتونیک)
الک میلر
لیدل والتر
کیم ویلسون(بلوز)
رد پیازا(بلوز)
جیسون ریسی
جان پوپر

برای مطالعه بیشتر به سایت ویکی پدیا مراجعه نمایید.